Regio

Beter 3 jaar mobilisatie dan 3 minuten vechten

Robert Ellenkamp, Jean Kreunen en Bertus de Groot
met een voorwoord van Ad van Liempt

Dit boek belicht een minder bekende periode van de Tweede Wereldoorlog in de Achterhoek: de voorbereiding op de Duitse inval, die al in 1938 startte, het vernielen van bruggen en andere objecten om de Duitse opmars te vertragen, en de strijd langs de IJssel bij De Hoven en Doesburg. Dit alles opgetekend vanuit dagboeken, verklaringen, interviews en brieven van soldaten, die voor het grootste deel nog nooit eerder zijn gepubliceerd. Dat geldt ook voor veel foto’s.

Het boek bevat ook nieuwe inzichten over het strijdverloop bij Zutphen en Doesburg en over wie de werkelijke helden waren. De soldaten kwamen vooral uit de provincies Utrecht, Overijssel, Drenthe en uit Amsterdam. De Achterhoekers vochten juist op de Grebbeberg. Ook dat is in kaart gebracht, net als het krijgsgevangenschap dat daarop volgde, de vrijlating een maand later, en het opnieuw in krijgsgevangenschap nemen in 1943.

Robert Ellenkamp schreef meerdere boeken over de Tweede Wereldoorlog. Jean Kreunen is verzamelaar van spullen uit de Tweede Wereldoorlog en is vooral bekend van zijn oorlogsmuseum in Hengelo (GD) en zijn boek Een kist vol oorlogsverhalen. Bertus de Groot uit Lopik doet al ruim 30 jaar onderzoek naar deze periode in de Achterhoek en sprak met veel oud-soldaten en bewoners en raadpleegde veelvuldig militaire archieven.

Oorlogsverhalen rondom Huize Baak

Dagboek van de laatste heer, 1944-1945

Frans Helmich

Dit boek is een levendige vertelling van de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog op en rondom het oude landgoed Huize Baak. De laatste ‘Heer van Baak’, Werner Bernard Helmich, heeft tussen mei 1944 en 15 augustus 1945 een nauwgezet dagboek bijgehouden dat zich afspeelt rondom Baak, Steenderen, Zutphen en Doesburg. Het boek laat ook zien welke rol en functie landgoederen hadden in de Tweede Wereldoorlog, zoals inkwartiering.

Het verhaal van de 20 namen

Over Joodse psychiatrische patiënten die uit het Oude en Nieuwe Gasthuis zijn weggevoerd

Redactie: Henk G. Teeuwen, John M. Stienen en Henk Mulder

8 april 1943. Duitsers verschijnen op het terrein van psychiatrische inrichting Het Groot Graffel, het buitenpaviljoen van het Oude en Nieuwe Gasthuis, in Warnsveld. Ze drijven de Joodse patiënten in een vrachtwagen die gereed staat achter het hoofdgebouw. Merendeels oude, vaak verwarde mensen, die afhankelijk zijn van de zorg van anderen. Enkele dagen daarvoor moesten zes andere Joodse patiënten het Binnengesticht van het Oude en Nieuwe Gasthuis in Zutphen verlaten. Twee weken later is niemand van hen nog in leven. Eén stierf aan haar verwondingen die ze onderweg had opgelopen; de anderen werden in Sobibor wreed vermoord, als ze al niet tijdens het dagenlange transport waren gestorven.

Op het terrein van Het Groot Graffel, het huidige GGnet, herinnert een plaquette aan de twintig patiënten die destijds werden weggevoerd. Dit boek vertelt het verhaal achter deze namen tegen de achtergrond van de geschiedenis van het Oude en Nieuwe Gasthuis en van wat zich in de oorlogsjaren in Nederlandse psychiatrische inrichtingen voltrok.

Het verhaal van de 20 namen is het vijfde deel in de reeks Zutphense Erfgoedpublicaties van Erfgoedcentrum Zutphen en is een initiatief van de Stichting Herdenkingen Tweede Wereldoorlog Warnsveld.

Het boek is vanaf 8 april verkrijgbaar.

Het stromende water van de Veluwe

Grondwater, sprengen en beken, ecologie en de invloed van de mens

Dit jubileumboek van de Bekenstichting bevat 23 hoofdstukken, met foto’s, kaarten en tabellen, rond het thema ‘sprengenbeek’ en ‘sprengenbekenlandschap’. Onderwerpen als hydrologie, geologie, geomorfologie en ecologie, maar ook cultuurhistorie komen ruimschoots aan bod. De Veluwse sprengenbeken zijn uniek in Europa. Ooit zijn de sprengenbeken gegraven uit economisch belang, om talloze watermolens aan te drijven. De waarde van het stromende water is inmiddels verschoven naar cultuurhistorie en natuur. Om het sprengenbekenlandschap voor de toekomst te behouden, is – naast doeltreffende maatregelen – ook waardering en begrip voor de cultuurhistorie en het traditionele beheer en onderhoud van de sprengenbeken van groot belang. Het stromende water van de Veluwe is een bron van informatie en beschrijft de laatste stand van kennis van het hydrologisch functioneren van de beken en het Veluwemassief door auteurs die al jarenlang actief zijn op de Veluwe en hun sporen hebben verdiend in hun vakgebied. Hopelijk zal dit boek bijdragen om de bijzondere sprengenbeken ook in de toekomst te laten stromen en door te geven aan nieuwe generaties.

Van kelder tot kap

Bouwhistorische wandeling door Zutphen

Eindredactie: Gosse Koolstra

Zutphen heeft uitzonderlijk veel bouwhistorisch erfgoed, vaak verscholen achter jongere gevels. Al meer dan dertig jaar ontsluit de Werkgroep Bouwhistorie Zutphen die rijkdom en publiceert erover.

De eerste druk van de publicatie Van kelder tot kap was al lange tijd uitverkocht en nog steeds was er vraag naar. Een eenvoudige herdruk leek de makers niet juist. Sinds de uitgave van 2009 heeft het onderzoek niet stilgestaan en ook waren er onderwerpen die onderbelicht waren gebleven. Daarom deze herziene en vermeerderde herdruk.

De uitgave is hierdoor een nog rijkere informatiebron geworden. Centraal staat de wandeling langs vele historische huizen. Een heldere kaart met daarop de route en de besproken huizen biedt ondersteuning hierbij. Maar er wordt ook achter de gevels gekeken: naar vensters, kelders, traptorens, haardplaatsen, balklagen, kapconstructies, bewoningsgeschiedenis en nog veel meer. Dat alles wordt inzichtelijk gemaakt met vele foto’s en tekeningen.

Van mummiepoeder tot zilverschoon

De beproefde remediën van Christina Poppinck

Mirjam van Velzen-Barendsen en Dineke van Krimpen

Het medische receptenboek uit 1613 van Christina Poppinck is al jaren een groot succes tijdens rondleidingen bij het Regionaal Archief Zutphen. Het in Keulen geschreven manuscript wordt in het rechterlijk archief van de stad bewaard en verkreeg mede daardoor een dubieuze reputatie als ‘heksenboek’. Maar er was eigenlijk niets bekend over de achtergrond van het boek en de schrijfster. Mirjam van Velzen-Barendsen en Dineke van Krimpen besloten daar verandering in te brengen. Het manuscript werd getranscribeerd, vertaald van het Duits naar het Nederlands en zowel het boek als de schrijfster werden onderzocht met hulp van diverse deskundigen.

In deze Zutphense Erfgoedpublicatie komen de resultaten samen. Naast de volledige transcriptie en hertaling van de oorspronkelijke medische tekst, zijn er verschillende inleidende artikelen en verklarende bijlagen opgenomen. Uiteindelijk blijkt het verhaal achter het receptenboek anders dan gedacht. Het getuigt van de kennis en kunde van een bijzondere vrouw die na haar dood vergeten werd, maar nu – vierhonderd jaar later – weer een gezicht heeft gekregen.

Zus – Verloren tussen verraad en verzet

Het ware verhaal over het verraad van Eefde

Jan Braakman

Zus was een jonge vrouw uit Zutphen die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog besloot actief te worden in het verzet. Ze werd door haar vriend tot die stap aangezet. Hij vond dat ze iets goed te maken had, vanwege haar kortstondige affaire met de Zutphense Ortskommandant in het najaar van 1940. Vanwege die affaire zou Zus na de oorlog als ‘fout’ te boek komen te staan, en dat zou een eventueel huwelijk tussen haar en haar vriend in de weg staan. Zus trad in de zomer van 1944 toe tot de verzetsgroep in Laren (Gld). De groep werd enkele maanden later door de Sicherheitsdienst opgerold. In verzetskringen was Zus meteen verdacht, vanwege haar verleden. De Politieke Opsporingsdienst in Zutphen deed na de oorlog onderzoek naar Zus. De conclusie was dat ze naïef had gehandeld, maar dat haar geen verraad ten laste kon worden gelegd – tot teleurstelling en ergernis van de leden van het voormalig verzet. De vriend die haar had aangezet in het verzet te gaan, gaf na de oorlog niet thuis. De rol van Zus is tot op de dag van vandaag een heikele kwestie, waarbij nog steeds onduidelijk is wat precies haar aandeel is geweest in het verraad van de verzetsgroep. Dit boek belicht haar rol, aan de hand van interviews met de hoofdpersoon (gehouden in 2009) en aan de hand van archiefonderzoek.

Jan Braakman houdt zich naast zijn reguliere werk als parlementair journalist (Agrarisch Dagblad, weekblad Boerderij) bezig met regionale onderwerpen, meestal in relatie tot de Tweede Wereldoorlog. Bovendien verdiept hij zich – als vrijwilliger bij het Informatiecentrum Canadese Begraafplaats Holten – in de levens van in Nederland begraven Canadese soldaten.

Verschijnt 14 maart 2025

Hanze, handel en heibel – Zutphen en Zutphenaren in een middeleeuws Noord-Europees netwerk

Jeroen Benders, Hanno Brand, Rob Kammelar, Diederik Rijs

Over de Hanze, het netwerk waarbinnen een groot aantal Noord-Europese steden onderlinge handelscontacten onderhield, bestaan vooral algemene noties. Voor Zutphen betekende de Hanzetijd – we spreken ruwweg van 1300 tot 1500 – een ongekende bloeitijd van de stedelijke economie. De bijdragen van diverse auteurs aan dit derde deel van de Zutphense Erfgoedpublicaties maken duidelijk dat de Hanze in werkelijkheid veel weerbarstiger is dan we dachten.

Ze verhalen van de handelsgeest en ondernemingslust van de Zutphense reders die hun koggeschepen over de Noordzee en Oostzee stuurden om hout, haring, aardewerk, wijn en gewezen stoffen vanuit en naar Zutphen te vervoeren. Enkele vestigden zich zelfs in het buitenland, waar ze belangrijke bestuurlijke posities wisten in te nemen.

Maar uit de verhalen komt ook de schaduwkant van deze welvaart  naar boven en blijkt de Zutphense bestuurlijke elite zo nodig te handelen uit opportunisme en eigen gewin. Ze schroomden niet piraterij toe te dekken.

De grondleggers van de Librije in Zutphen – Een bont gezelschap in roerige tijden

Jos Hartman
Marieke van Delft (red.)

Sinds het jaar 1500 heeft de Walburgiskerk in Zutphen een bibliotheek. In 1564 werd de nieuwe Librije geopend. De geschiedenis van de Librije en haar boeken is ook een geschiedenis van burgers van Zutphen die vonden dat er een openbare bibliotheek moest komen.
In dit fraai geïllustreerde boek maakt de lezer kennis met tien personen uit de vijftiende en zestiende eeuw die de Librije hebben bedacht, gebouwd en voorzien van boeken. Het gaat om een burgemeester van een stad in oorlog, enkele geestelijken van de Walburgiskerk en drie kerkmeesters. De eerste kerkmeester bedacht de Librije, de tweede bouwde haar en kocht er boeken voor, de laatste probeerde het werk voort te zetten, maar vluchtte voor de Reformatie en stierf onderweg. Ook bevat dit boek een biografisch portret van een rector van de kapittelschool en van een frater die goed kon drinken en dichten. Kortom, een bont gezelschap in roerige tijden.

De laan die derwaart gaat – Langs wandel- en fietsroutes rondom Museum STAAL

Jan Baggen

Vereniging Almens Belang nam het initiatief voor het maken van een Almens Ommetje; een prachtige wandeling door het dorp Almen en langs rivier de Berkel. Museum STAAL ontwikkelde daarnaast een langere wandeling langs het Twentekanaal en de Berkel naar de Staringkoepel. Inmiddels staat de teller op vijf wandel- en twee fietsroutes die nu allemaal zijn gebundeld in deze uitgave. De prachtigste plekjes langs de routes zijn geïllustreerd en beschreven door tekenaar, schilder, illustrator en streekpublicist Jan Baggen uit Zutphen.