Nieuwsbrief
Onze favorieten
Beroepslezen
De leesclub
Jonge lezers
Grepen uit de geschiedenis
Het gedicht
Braaf in de boekhandel
Inschrijven nieuwsbrief
Tip van uw boekhandel

Foto: Jacinthe Sykora
Tess over Recitatief van Toni Morrison
Als er één boek is om op dit moment over na te denken en over te discussiëren dan is het Recitatief van Toni Morrison. Het verhaal telt nog geen 50 pagina’s, maar in Amerika zijn er boekenplanken over vol geschreven. Morrison publiceerde het in 1983 en nu pas verschijnt het voor het eerst als een zelfstandige uitgave (vertaald door Nicolette Hoekmeijer), met een bevlogen inleidend essay van Zadie Smith (dat je het best achteraf kunt lezen). Recitatief vertelt de beknopte levensgeschiedenis van twee vrouwen, die elkaar als achtjarige meisjes in een kindertehuis leren kennen, de een zwart, de ander wit. De lezer weet tot het einde niet wie wat is. Morrison noemde dit ‘een experiment met de lezer’. Ik vind het een geniaal verhaal en ik raad iedereen, jong en oud, aan het te lezen. Het verwart je en maakt je bewust van allerlei dingen die je zonder het te weten met je meedraagt. Zo knap dat je met zo’n kort verhaal zóveel kunt zeggen.
Op de universiteit maakte ik voor het eerst kennis met Toni Morrison (1931-2019). We lazen Song of Solomon en hoewel ik eigenlijk nog te jong was om het helemaal te bevatten, maakte dat behoorlijk indruk op mij. Toch had ik sindsdien nooit meer iets van Morrison gelezen, totdat vorig jaar de vertaling van het korte verhaal Recitatief verscheen. Toen ik dat las en herlas werd ik eraan herinnerd wat een bijzondere schrijver Morrison was.
Nobelprijswinnaar Toni Morrison schreef elf romans en een kort verhaal. Alles volgens een duidelijk plan, vertelt Zadie Smith in haar inleidende essay, niets is aan het toeval overgelaten. Morrison schreef Recitatief als ‘een experiment met het weglaten van alle raciale codes in een verhaal over twee personages van verschillend ras, voor wie raciale identiteit van cruciaal belang is’. Ofwel: je weet als lezer dat de een wit en de ander zwart is (dat vermeldt ze halverwege), maar je weet niet wie wat is. En dat doet wat met je. Verwoed ga je op zoek naar aanwijzingen en identificaties. Je raakt verward, want Morrison zet je geregeld op het verkeerde been. Je realiseert je dat de stereotyperingen kant noch wal raken, maar dat je ze intussen wel gebruikt.
Het zou jammer zijn als ik het verhaal in detail aan u ga verklappen. Alleen dit wil ik kwijt: twee meisjes, ze zijn acht jaar oud en heten Twyla en Roberta, leren elkaar kennen in een kindertehuis. Ze zijn de enige niet-wezen in het huis, ‘afgedankt’ door hun moeders en ‘zonder beeldschone ouders in de hemel’. Dat schept een band. Jaren later komen ze elkaar bij toeval weer tegen en daarna nog een keer. Aan hun tijd in het tehuis blijken ze verschillende herinneringen te bewaren.
Recitatief lijkt heel toegankelijk geschreven, maar geeft zich niet snel prijs. Toen ik het voor het eerst las, dacht ik: ik snap het niet goed. Ik begreep niet welk meisje zwart en welk meisje wit was, terwijl ik dat wel graag wilde weten (hoewel ik dat achteraf ook heel stom van mezelf vond), maar er was ook een onderliggend conflict tussen de oude vriendinnen, dat ik pas in tweede instantie een beetje kon doorgronden. Beiden hebben grote gewetenswroeging en dat is precies wat het verhaal ook bij de lezer oproept.
Leest u het vooral zelf, en lees daarna de inleiding van Zadie Smith. Zij bespreekt Recitatief als was het hermetische poëzie. Haar analyse is een hartstochtelijke oproep om te beseffen dat het in Recitatief en in het leven zelf alleen maar om mensen gaat, zoals zij, u en ik, en nergens anders om.
Toen ik het boek uit had dacht ik: wat zou ik ervan gevonden hebben als ik de bedoeling waarmee het geschreven is, het ‘experiment’, niet had gekend? Wat zou ik dan gedacht hebben? En wat zou ik ingevuld hebben?
Ik ben benieuwd wat het verhaal ú vertelt.
Tess Masselink studeerde Engelse taal en cultuur en literair vertalen. Ze leest het liefst fantasy en science fiction en wandelt, fietst en doet aan yoga. Sinds juni 2021 werkt ze in onze boekhandel.