Nieuwsarchief

door Menno Tamminga

Menno Tamminga (1957) is opgeleid als macro-econoom (VU). Hij werkte als financieel journalist voor Het Financieele Dagblad en NRC en schreef verschillende boeken over economie en bedrijfsleven en over de Tweede Wereldoorlog in en om Zutphen. Hij won De Tegel, de belangrijkste journalistieke prijs in Nederland, voor een artikelenserie over de verkoop van ABN Amro en tweemaal de Financiële Persprijs.

Boekverkoper, drukker, bemiddelaar, veilingmeester

Van Someren & Ten Bosch is een vaste waarde in Zutphen. Een boekhandel met landelijke allure en een rijke lokale historie. Hoe kregen de eigenaren dat voor elkaar? Vandaag deel 1 in een korte serie met grepen uit de geschiedenis. De beginjaren.

Het adres is al 179 jaar hetzelfde. Turfstraat 19. ‘Boekverkopers in Zutphen sinds 1844’ vermeldt Van Someren & Ten Bosch onder zijn naam. Daaruit spreekt trots. En opmerkelijke continuïteit. Want wie vandaag de dag door de Turfstraat loopt, ziet hoe snel winkels verdwijnen en nieuwe geopend worden.
Hoe zou naamgever Albert Evert Carl van Someren, zelf een nieuwkomer in 1844, zich gered hebben in zijn beginjaren? Welke rol speelde hij als boekverkoper in het midden van de 19de eeuw?

Als je virtueel door de Zutphensche Courant van die jaren bladert, zie je de variëteit in zijn activiteiten. Hij noemt zich afwisselend boekverkoper of boekdrukker. Hij was ook uitgever. Dat was een combinatie die toen niet ongebruikelijk was.

Maar hij is ook een soort bemiddelaar. In 1849 adverteert hij met een bovenhuis dat te huur staat. Te bevragen bij boekdrukker A.E.C. van Someren. Een paar maanden later staat er een advertentie in de krant dat een ‘fatsoenlijke protestantse familie’ een kostganger zoekt. Te bevragen bij boekhandelaar Van Someren. Maar je kon hem ook inschakelen op de arbeidsmarkt, zoals ‘de Kruideniers affaire’ (= winkel) die in april 1852 een bekwame winkelbediende van de protestantse godsdienst zoekt. Een maand later: Te koop aangeboden: een aardglobe en een hemelglobe. ‘Beide goed geconserveerd.’ Te bevragen bij Van Someren.

Al bladerend valt op: Van Someren adverteert niet voor boeken. Wel treedt hij op als veilingmeester bij een verkoping van ‘twee verzamelingen van boeken, enige Natuur- en Geneeskundige instrumenten en zes marmeren borstbeelden’.

Vanaf mei 1854 krijgt hij er een functie bij. De Arnhemsche Courant bericht dat de courant voortaan vanaf 9 uur ’s avonds verkrijgbaar is bij Van Someren. Je kunt bij hem ook een abonnement nemen en wie wil kennismaken: de eerste tijd kun je de krant daar gratis lezen.
Nooit wordt een adres genoemd. Iedereen weet hem kennelijk te vinden.

Bommen, brand en een illegaal krantje

Op 7 april 1945, de dag voor de bevrijding van de binnenstad, breekt brand uit in de Bata schoenenwinkel tegenover Van Someren. Burgers vormen een keten om emmers water uit een pomp in de Rosmolensteeg door te geven en de brand te blussen. Andere mogelijkheden zijn er niet. Jan Kelderman, die het bluswerk leidt, gooit de eerste emmer tegen de luiken van Van Someren. Ze zijn gloeiend heet en dreigen vlam te vatten. Een tweede keten gebruikt een pomp in de Naadzak en blust aan de achterkant van de Bata. Het vuur wordt gedoofd.

Eerder al, op 14 oktober 1944, was er geluk bij een groot ongeluk. Ongeveer 100 burgers sterven na het mislukte bombardement van de Engelse luchtmacht op de IJsselbruggen. De bommen vallen tot vlak bij het poortje op de Rozengracht naar de Rosmolensteeg, op 30 meter van de winkel.

Ravage bombardement Rosmolensteeg-Landbouwschool

Al voor de oorlogsjaren is de boekhandel ook een kantoorboekwinkel. Hij heet, naar de eigenaar, A. Hagenbeek. Met in kleine letters daaronder: AEC van Someren. In het spraakgebruik is het nog steeds: Van Someren.

De bezettingstijd laat zich markeren met twee daden. Hagenbeek adverteert op 1 augustus 1940 met drie andere boekhandelaren met een politieke activiteit. Mensen kunnen bij hen intekenen als lid van De Nederlandsche Unie. De landelijke oprichters van de Unie benadrukten de Nederlandse saamhorigheid tegenover de NSB én de Duitse bezetter. Honderdduizenden werden lid. Maar de Unie werd geen macht van betekenis. Aan haar optreden bleef later de geur van collaboratie kleven.

Dat kun je van Hagenbeek niet zeggen. Hij levert vanaf juni 1944 clandestien het steeds schaarsere papier aan de Frontloupe, een lokaal illegaal berichtenkrantje. In mei 1945 reiken de drie oprichters een gesigneerde oorkonde uit. Een dankbetuiging aan ‘Boekhandel v. Someren voor de hulp en medewerking aan de Frontloupe bewezen in de vijandelijke bezettingstijd.’