Coen Hilbrink over De lange adem van Stalin

Niet ver voorbij Wenen begint het ‘andere’ Europa, waar de adem van Jozef Stalin nog voelbaar is. Roemenen, Hongaren en Moldaviërs leven er met de nasleep van ‘het verdrag van Trianon’ en ‘de conferentie van Yalta’; samenlevingen verscheurende dwangbevelen, die na de wereldoorlogen van de vorige eeuw door de overwinnaars aan hun landen zijn opgelegd. In zijn nieuwe boek De lange adem van Stalin. Roemenen, Hongaren en Moldaviërs op weg naar Europa laat historicus Coen Hilbrink zien hoezeer de levens van gewone mensen door de ‘grote’ geschiedenis van Europa zijn bepaald: Flora, de wasvrouw die voor haar landgenoten nooit meer was dan een paria; Angel, de Roma die in zijn laatste levensjaren de oude, communistische tijd bleef verheerlijken en János, de Transsylvaanse baron die als ‘vijand van de arbeidende klasse tot aan zijn pensioen dwangarbeid verrichtte. Hilbrink maakte een groot aantal reizen naar Oost-Europa en was in 1992 getuige van de gewelddadige geboorte van het huidige Moldavië, Transnistrië en Gagaoezië. Indringend sprak hij er met mensen over de marginaliteit van hun bestaan. Zo werd hem duidelijk hoe moeilijk het voor hen is aansluiting te vinden bij het Europa van de Europese Unie, dat na de verdwijning van het IJzeren Gordijn in 1989 voor hen kwam open te liggen. En waarom we hier kunnen spreken van ‘verkeerde landen’, waar de waarheid ‘niet wie je bent, maar wáár je bent, that’s the question’ juist in hun levensverhalen, niet in statistieken, zo overduidelijk aan de dag treedt.

Coen Hilbrink werd in 1944 geboren te Almelo, promoveerde in Groningen op een proefschrift over de sociologie van de illegaliteit tijdens de Duitse bezetting, was in Twente tot 2009 leraar Nederlands, Duits, geschiedenis en maatschappijleer en woont sindsdien in Zutphen. Van zijn hand verschenen boeken over illegaliteit, verzet en verraad, collaboratie en spionage in oorlogstijd. Zijn fascinatie voor het fenomeen ‘oorlog’ komt, behalve uit wetenschappelijke interesse, in belangrijke mate voort uit persoonlijke ervaringen: zijn vader en grootvader werden in september 1944 door nazi’s vermoord.